Koode

Famtinki e Findinki

ƁEYE ARDII-EN?

Nyalluka waalaayi! – Surajo Teete
Kala leƴƴi fuu a taway woodi ardiiɓe leƴƴi ɗin. Kamɓe ngoni hoore leñol ngol. Kamɓe numanta leñol, dawrana-ngol, haɓana-ngol, daranoo-ngol, paddoo-ngol, sappoo-ngol laabi kaanduɗi ngol tokka. A taway ɓen ko yimɓe anndanɓe ngeendam, marɓe anndal huuɓungal, wancuɓe duuniya ta defte malla ta giiɗe.
Ammaa anen Fulɓe, hannde nder ko en ndulli woni ɓenɗaa’e ardiiɓe ɓen laatiiɓe ko hoore lenyol. En ngalanaa-ɓe. Sabu ardiiɗo laatiiɗo haandii ardaangal men rullaama. Si maa woodi innditireeɗo ardaangal ngal, a taway o jeyaay ko haani ardiiɗo mara bana limtaa to dow. Kanko fuu o kaanduɗo sappeeki laawol naa kanko sappetee. Sabu mbe’a meeɗaayi haɓɓuki mbe’a.
Laamlamɓe men, hannde laamuuji ɗuuɗɓe nder maɓɓe, saalaaki nder cuura laamorde maɓɓe, woɓɓe boo tekke tan ɓe ndonndaa naa ngiifi. Non ardiiɓe siyaasi, e gollanooɓe ngomnati, e luumooɓe peesinɓe. Walaa mo nantaa haalii nde haani haalee, walaa kooloowo nde haani hoole, walaa faddoowo-en nde haani en paddee. Non waɗi ɗuuɗgal men wartiri-en famɗuɓe.
Kaanduɓe ardoo-en salike ardoo, sabu gooto maɓɓe fuu lamminii hoore muum, laamu ngo ronaay. Ɓe tefataa leñol, see ni ɓe tefee. Ɓe noddataa ngam no ɓe ndeeni ɓe noddee. Nden ɓe mballataa-ngol seeni ɓe mantoroo-ngol. Ɓe ngartii ko wi’etee ‘ɗowdi duɓɓi sey goɗɗuɗo bototoo-ndi’.
Nden, en anndi yimɓe men mbi’ii ‘to ngol sewiri ɗon ngo ta’irta’. Non waɗi haanduɓe e ɓe haandaayi laamu fuu, innirta ko’e maɓɓe ardiiɓe-en. Sarde feere ɓe ɓurii kaanduɓe nyukkini ko’e mum-en. Ammaa kadi sabu famɗere anndal, wancuru nder adunaaru e ko nanndinon, waɗata nanen ko haandaay e wurtoo haa maɓɓe. Woɓɓe maɓɓe boo, nden maa ardinii ko’e mum-en ngam heɓa jammboo-en. Nden maa nga pura, sakko baade piyiinga.
En ɗaldaama e ɓe kaandaay laamoo-en kamɓe laamii-en hannde. Kamɓe numanta-en, kamɓe haaldanta-en, kamɓe joganii-en sawru. Annduɓe-men, e ndiskuɓe-men, e marɓe kala baawɗe fuu wartii tokkuɓe naa tokketeeɓe. Sabu ɓe calike ɓe ngaɗa ko haanunoo-ɓe.
Haani mawɓe men on ummoo, on numa ko haani ngaɗ-on dow leñol meeɗen ngo’ol. Si naa non, en fuu en mbeetoray. Taa en ɗala seɗɗa-en nder meeɗen ɓaggina-en mooƴungal en fuu innde men lallida. Sabu waawɓe haala mbi’ii ɗuwaaki nde heltataa, ndikka towruki ngila arannde.
En ndaara deente ngonndaaɓe men, en taway naa famɗa-anndal-en ardii-ɗe. Nden townuki lenyol maɓɓe ɓe ardi naa njeytuki maral leñol ngol.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *